Στις 5 και 6 Νοεμβρίου 2015 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έλαβε χώρα το Πρώτο διεθνές συνέδριο για την ετυμολογία της ελληνικής γλώσσας (αρχαίας, μεσαιωνικής και νέας).
Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και η διοργάνωση μεταδόθηκε διαδικτυακά μέσω live streaming, ενώ είναι διαθέσιμα και τα βίντεο του Συνεδρίου: 5η Νοεμβρίου & 6η Νοεμβρίου.
Το συνέδριο διοργάνωσε το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριαναφυλλίδη) και την οργανωτική επιτροπή αποτέλεσαν οι καθηγητές Χρήστος Τζιτζιλής, Θεοδοσία (Σούλα) Παυλίδου & Γιώργος Παπαναστασίου.
Περιγραφή
Στις θεματικές περιοχές του συνεδρίου περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων:
- θεωρητικά ζητήματα για την ετυμολογία της ελληνικής,
- συγκεκριμένες ετυμολογικές προτάσεις για λέξεις της αρχαίας, μεσαιωνικής και νέας ελληνικής,
- ετυμολογία και διαλεκτολογία,
- ετυμολογία και γλωσσικές επαφές,
- ετυμολογία και φιλολογία (αποκατάσταση κειμένων, προεπιστημονική ετυμολογία), και
- ετυμολογία και εκπαίδευση.
Στο συνέδριο έχουν προσκληθεί και θα συμμετάσχουν ερευνητές με διακεκριμένη προσφορά στον χώρο της ελληνικής ετυμολογίας, όπως οι:
- καθηγήτρια Françoise Bader (École Pratique des Hautes Etudes, Πανεπιστήμιο της Σορβόνης IV, Παρίσι).
- καθηγητής Charles de Lamberterie (École Pratique des Hautes Etudes, Πανεπιστήμιο της Σορβόνης IV, Παρίσι).
Στο συνέδριο έχουν προσκληθεί και θα συμμετάσχουν ερευνητές με διακεκριμένη προσφορά στον χώρο της ελληνικής ετυμολογίας, όπως οι:
Το συνέδριο αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο των ετήσιων διεθνών συνεδρίων για τη διαχρονική και διατοπική μελέτη της ελληνικής γλώσσας, που διοργανώνονται από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και είναι αφιερωμένα εναλλάξ: (α) στην ετυμολογία της ελληνικής (2015), (β) στις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία (2016), και (γ) στην Κοινή, στις κοινές και στη διαμόρφωση της κοινής νεοελληνικής (2017).
Το συνέδριο αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο των ετήσιων διεθνών συνεδρίων για τη διαχρονική και διατοπική μελέτη της ελληνικής γλώσσας, που διοργανώνονται από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και είναι αφιερωμένα εναλλάξ: (α) στην ετυμολογία της ελληνικής (2015), (β) στις γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία (2016), και (γ) στην Κοινή, στις κοινές και στη διαμόρφωση της κοινής νεοελληνικής (2017).
Είναι γνωστό οτι η βελτίωση των ετυμολογικών λεξικών προϋποθέτει αναβάθμιση των ετυμολογικών σπουδών. Η αναβάθμιση αυτή θα προκύψει και μέσα απο μιά πιό γόνιμη επαφή με άλλους κλάδους της γλωσσολογίας και με συγκεκριμένες θεωρίες αιχμής. Πέρα απο τη διαπιστωμένη διαλεκτική σχέση ετυμολογίας και ιστορικής γλωσσολογίας και τη γνωστή αλληλεξάρτησή της με την (ιστορική κυρίως) φωνολογία, μορφολογία και σημασιολογία, θα πρέπει να αποκατασταθεί ένας πιό γόνιμος διάλογος με τη διαλεκτολογία, την τυπολογία, τη γλωσσολογία των γλωσσικών επαφών, την κοινωνιογλωσσολογία, την πραγματολογία και τη διδακτική των γλωσσών, καθώς και με συγκεκριμένες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως η Γραμματικοποίηση και η Θεωρία του Βέλτιστου.
Η πρόταση για συνεξέταση των ετυμολογικών προβλημάτων τριών περιόδων της ελληνικής, της αρχαίας, της μεσαιωνικής και της νέας, έχει τριπλό σκοπό:
- να τονίσει την ανάγκη ανάδειξης του ιστορικού βάθους και του διατοπικού εύρους των δεδομένων, που συνήθως στις σχετικές εργασίες περιορίζεται σε απλές αναφορές στην παρουσία λέξεων σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους,
- να ενισχύσει την αίσθηση ότι η ιστορία των λέξεων είναι ενιαία και δέν τεμαχίζεται, ούτε απομονώνεται τεχνητά σε ξεχωριστές ιστορικές περιόδους (άν και αδιαμφισβήτητα επηρεάζεται από αυτές), και
- κυρίως να επισημάνει τις ομοιότητες αλλα και τις ιδιαιτερότητες των ετυμολογικών προβλημάτων κάθε περιόδου (πρβλ. τη σημασία της Λαρυγγικής και της Πελασγικής Θεωρίας για την αρχαία ελληνική).
Η ελληνική είναι (α) ινδοευρωπαϊκή, (β) ευρωπαϊκή και (γ) βαλκανική γλώσσα και κάθε μία απο τις διαστάσεις αυτές εμφανίζεται με ξεχωριστή προβληματική κατα τη σύνταξη των ετυμολογικών λεξικών της, ενώ το επίπεδο των ετυμολογικών λεξικών των επιμέρους βαλκανικών γλωσσών εξαρτάται άμεσα απο το επίπεδο των ετυμολογικών σπουδών των δανειστριών γλωσσών.
Η συζήτηση για τον καλύτερο τρόπο μελέτης των λεξιλογικών βαλκανισμών αποτυπώνεται συνήθως στο δίλημμα: (α) ξεχωριστές μονογραφίες για τα ελληνικά, τούρκικα, σλάβικα, ρομανικά και αλβανικά στοιχεία καθώς και για τους λεξιλογικούς βαλκανισμούς άγνωστης και αμφίβολης προέλευσης ή (β) συνολικό λεξικό των βαλκανισμών;
Όπως έχει επισημανθεί, η πρώτη λύση παρά τις δυσκολίες που παρουσιάζει - στις περιπέτειες του μεγάλου Miklosich μπορούμε να προσθέσουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το Λεξικό των ελληνικών στοιχείων στις βαλκανικές γλώσσες - φαίνεται προς το παρόν να είναι η μόνη εφικτή.
Με δεδομένο ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συντάκτες των ετυμολογικών λεξικών των βαλκανικών γλωσσών είναι σε μεγάλο βαθμό παραπλήσια και μάλιστα, όσον αφορά τους λεξιλογικούς βαλκανισμούς, ταυτίζονται, η ανταλλαγή απόψεων θα μπορούσε να συμβάλει στον εμπλουτισμό των σχετικών προβληματισμών.
Οι παραπάνω σκέψεις μας οδήγησαν στην απόφαση να οργανώσουμε, μέσα στο πλαίσιο του συνεδρίου, μιά ειδική συνεδρία, στην οποία κορυφαίοι ειδικοί του χώρου, που μάλιστα εμπλέκονται άμεσα σε τρέχοντα προγράμματα προετοιμασίας ετυμολογικών λεξικών συγκεκριμένων βαλκανικών γλωσσών, θα παρουσιάσουν προβλήματα και προβληματισμούς που συνδέονται με την προετοιμασία των λεξικών αυτών, με ειδικότερη αναφορά στα προβλήματα που παρουσιάζει η ετυμολόγηση των ελληνικών στοιχείων.
Στη συνεδρία αυτή θα πάρουν μέρος μεταξύ άλλων οι:
- καθηγητής A. Loma (Ινστιτούτο Σερβικής Γλώσσας της Σερβικής Ακαδημίας, Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου),
- καθηγητής M. Sala (Ρουμανική Ακαδημία).
Πρόγραμμα
 |
| Μανόλης Τριανταφυλλίδης |
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΑΠΟ ΕΔΩ:
