21 Ιουλίου 2019

Η οξεία, ο τόνος και το Κοζανιτολόγιο

Η προβληματική δήλωση του τόνου ανήκει στις μεγάλες εκκρεμότητες της γλωσσικής πολιτικής του νεοελληνικού κράτους, οπου ουσιαστικά δέ δικαιούμαστε να μιλάμε για γλωσσική ή ορθογραφική «πολιτική», παρα μόνο για γλωσσικές ή ορθογραφικές «πρακτικές».

Σε ορθολογικά πλαίσια ένα κράτος για τέτοιου είδους ζητήματα εφαρμόζει μια πολιτική, δηλαδή ακολουθεί πρακτικές που διέπονται απο τους κατάλληλους κανόνες, αλλα δυστυχώς για τους πολίτες του νεοελληνικού κράτους δέν ακολουθείται κάποιο θεωρητικό πλαίσιο και οι γλωσσικές και ορθογραφικές επιλογές του επίσημου κράτους είναι λίγο-πολύ ευκαιριακές.


Σχετικά με τη χρήση της οξείας, παρατηρούμε οτι αυτή στο Κοζανιτολόγιο και το Γλωσσολόγιο και τα σχετικά δημοσιεύματα (δές π.χ. ΛΚΙ, Δυτικομακεδόνικοι τουρκισμοί, κλπ.) χρησιμοποιείται μετά ή πάνω απο τα συμφωνικά γραφήματα για να δηλώσει την ουρανικότητα των συμφώνων των βόρειων ιδιωμάτων, ομως η χρήση-της πάνω απο τα φωνηεντικά γραφήματα για τη δήλωση του τόνου εξακολουθεί να αποτελεί τη σημαντικότερη λειτουργία-της.

Το πρόβλημα είναι οτι το κρατικό σύστημα δήλωσης του τόνου στην Ελλάδα, το Επίσημο Μονοτονικό (ΕΜ) είναι μηχανιστικό και το μεγάλο-του μειονέκτημα είναι οτι παρεμποδίζει τη σαφή δήλωση του τόνου καθιστώντας παραπλανητική τη χρήση της οξείας.

Στην ουσία με το ΕΜ όχι μόνο δέ δηλώνεται με συνέπεια ο τόνος, αλλα ούτε κάν το ίδιο διακρίνεται απο εσωτερική συνέπεια, ενω ακόμα και το όνομά-του είναι παραπλανητικό: παρότι περιγράφεται σά «μονοτονικό σύστημα τονισμού», ούτε μονοτονικό ακριβώς είναι (δές π.χ. Ε. Πετρούνιας, Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική («αντιπαραθετική») ανάλυση, τόμος Α΄: φωνητική και εισαγωγή στη φωνολογία, μέρος Α΄: Θεωρία, Θεσ/νίκη 20022, σελ. 548), ούτε σύστημα, καθως στα συστήματα το ένα μέλος συμπληρώνει το άλλο, ενω στο ΕΜ ο ένας κανόνας ακυρώνει τον άλλο.

Πρόκειται δηλαδή για ένα συνοθύλευμα αντιφατικών κανόνων, που όχι μόνο καθιστούν ανέφικτη τη συνεπή δήλωση του τόνου, αλλα παρεμποδίζουν και την ίδια την εφαρμογή του ΕΜ.

Γενικότερα, το ΕΜ είναι ένα μόνο δείγμα των ασυνάρτητων γλωσσικών και ορθογραφικών πρακτικών του νεοελληνικού κράτους και σε αυτές οφείλεται το χάος που παρατηρείται στη δήλωση του τόνου, ενω οι στρεβλώσεις που προκαλεί το ΕΜ οδηγούν ακόμα και σε αποπροσανατολισμό της γλωσσολογικής έρευνας και πρακτικής.

Το ζήτημα αφορά άμεσα τη νεοελληνική διαλεκτολογία και ειδικά τα βόρεια ιδιώματα, καθως σε συνθήκες βόρειου φωνηεντισμού η απουσία ή η παρουσία του τόνου επηρεάζει επιπλέον και την ποιότητα των φωνηέντων και τον αριθμό των συλλαβών.

Συνεπώς, η έρευνα γύρω απο τα βόρεια ιδιώματα κινδυνεύει ακόμα περισσότερο σε σχέση με ποικιλίες όπως η ΚΝΕ, καθως οι δηλωτικές ανάγκες είναι μεγαλύτερες και οι στρεβλώσεις περισσότερες.

Ένα μικρό δείγμα των στρεβλώσεων που προκαλεί η εφαρμογή του ΕΜ είναι περιπτώσεις όπως του δέν και των απου/απο, οπου παραμορφώνεται η εικόνα ενός απο τους δύο βασικούς κανόνες του βόρειου φωνηεντισμού, δηλαδή της στένωσης, που παρουσιάζεται σά να μήν έχει γενική εφαρμογή: με τις γραφές <δεν, απού, από> το βορειοελλαδίτικο δέν παρουσιάζεται σά λέξη οπου δέν ισχύει η στένωση των άτονων /e/, ενω το βορειοελλαδίτικο απου (ΚΝΕ απο) παρουσιάζεται σά λέξη οπου ένα τονισμένο /o/ στενώνεται σε /u/.

Διαπιστώνουμε δηλαδή οτι οι γραφές <δεν>, <απού> & <από> παραμορφώνουν τα γλωσσικά δεδομένα και μπορούν να αποδειχτούν παραπλανητικές, ενω είναι αναγκαία η αντικατάστασή-τους απο τις γραφές <δέν>, <απου> & <απο>.

Έτσι, προκειμένου να αποφύγουμε τις στρεβλώσεις που προκαλεί η εφαρμογή του ΕΜ, η παρουσία και η απουσία του τόνου στο Κοζανιτολόγιο και το Γλωσσολόγιο δηλώνονται με συνέπεια, δηλαδή μόνο με την παρουσία και την απουσία, αντίστοιχα, της οξείας πάνω απο τα φωνηεντικά γραφήματα.

Για αναλυτικότερη ενημέρωση και περισσότερες βιβλιογραφικές παραπομπές μπορείτε να κατεβάσετε το πλήρες κείμενο σε μορφή pdf: